Forvarnarsamtök afhenda félags- og vinnumarkaðsráðherra áskorun þann 29. apríl 2024. Frá vinstri: Árni Guðmundsson, Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum, Björn Sævar Einarsson, IOGT, Guðmundur Ingi Guðbrandsson, félags- og vinnumarkaðsráðherra, Árni Einarsson, Fræðsla og forvarnir-félag áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu, Guðrún Ágústa Guðmundsdóttir, aðstoðarmaður ráðherra og Aðalsteinn Gunnarsson, IOGT.
Breiðfylking forvarnarsamtaka átti fínan fund með félags- og vinnumarkaðsráðherra þann 29. apríl 2024. Erindið var að ræða félagslegar afleiðingar þess ef netsala áfengis, eins og hún er stunduð á Íslandi, verður látin viðgangast. Samtökin láta sig lýðheilsu og félagslega velferð varða. Þau tala fyrir því að velferð fólks gangi framar ólöglegri markaðsvæddri netsölu áfengis. Um þessar mundir ræða samtökin við forystumenn í stjórnmálum um hvernig tryggja megi að landslögum sé fylgt, ólögleg netsala áfengis stöðvuð og lýðheilsa varin eins og lög gera ráð fyrir.
Guðmundur Ingi Guðbrandsson, formaður VG og félags- og vinnumarkaðsráðherra, tók vel á móti samtökunum. Rætt var um lýðheilsu þjóðarinnar, félagslega velferð og þýðingu hennar í því velsældarhagkerfi sem stefnt er að. Rætt var um hlutverk ÁTVR en hún hefur einkarétt samkvæmt lögum á smásölu og afhendingu áfengis sem byggist á bættri lýðheilsu og samfélagslegri ábyrgð. Sýn ráðherra og forvarnarsamtakanna fór saman í öllum atriðum.
Fundað með fleiri í forystu stjórnmálaflokka á næstunni
Á næstunni munu samtökin hitta fleiri ráðherra og forystufólk í stjórnmálaflokkum til að fara yfir málin. Nú þegar er búið að funda með dómsmálaráðherra. Í lok fundar afhentu samtökin ráðherra gögn. Einnig var afhent áskorun til alþingismanna frá 13. febrúar 2024 um að standa vörð um lýðheilsu og einkaleyfi ÁTVR til smásölu áfengis.
Dómsmálaráðherra gefur boltann á fjármálaráðherra Dómsmálaráðherra gefur boltann á fjármála- og efnahagsráðherra í nýju svari til forvarnarsamtaka við fyrirspurn þeirra. Forvarnarsamtök sendu samhljóma fyrirspurnir á dómsmálaráðherra og fjármála- og efnahagsráðherra þann 27. mars 2024 um athafnaleysi ráðherra og ráðherraábyrgð vegna ólöglegrar netsölu áfengis. Í svari dómsmálaráðherra segir „Vegna þeirrar netsölu sem vísað er til í erindinu hefur áfengis- og tóbaksverslun ríkisins höfðað dómsmál á hendur tveimur fyrirtækjum. Málunum var vísað frá héraðsdómi og hefur hvorki ÁTVR né fjármálaráðherra hafst frekar að, eftir því sem næst verður komið.“
Beðið svara við fyrirspurn um athafnaleysi og ráðherraábyrgð Forvarnarsamtök hafa komið því á framfæri um skeið að hið ólöglega ástand hefur varað í nokkur ár. Samkvæmt lögum hefur ÁTVR einkarétt á sölu og afhendingu áfengis í smásölu á Íslandi. Nokkrir netsalar selja og afhenda áfengi til neytenda hérlendis á innan við 30 mínútum eftir að pantað er. Áfengið er selt af lager sem er hér innanlands. Þannig er komið á markaðsdrifnu ástandi í sölu áfengis á Íslandi þvert á gildandi lög. Netsalarnir hafa ekki leyfi sýslumanns til þessarar sölu eins og lög, sem falla undir dómsmálaráðherra, gera ráð fyrir. ÁTVR kærði hina ólöglegu netsölu í júní 2020 til lögreglu. Lögreglan hefur ekki afgreitt kæruna þrátt fyrir að hafa haft málið á borðinu í tæp 4 ár. Dómsmálaráðherra er sama um þetta ástand og heldur á lofti að stefnt sé að lagabreytingum til að heimila hina ólöglegu sölu. Ekki er samstaða um slíkar breytingar á stjórnmálavettvangi og því orð dómsmálaráðherra, um að yfirvofandi sé heimild til smásölu áfengis á netinu, innantóm. Við þessari stöðu þarfa að bregðast. Sem stendur hefur forvarnarsamtökunum ekki borist svar frá fjármála- og efnahagsráðherra við fyrirspurn um athafnaleysi og ráðherraábyrgð.
Mjög mikil fjöldi ungmenna á aldrinum 13- 16 ára sækir félagsmiðstöðvar – Þar fer fram mikið og gott starf. Ungmennin finna sér alls konar verkefni við hæfi eða kíkja bara til að hitta önnur ungmenni í öruggu og uppbyggilegu umhverfi. Sjálfsefling og virkni eru leiðarstef í allri starfseminni. Þátttaka í starfinu er þroskandi og reynslan sem þar fæst gott veganesti (menntun) inn í fullorðinsárin.
Flestar félagmiðstöðvar eru virkar á samfélagsmiðlum. Þar eru unglingarnir en þar eru því miður stundum „aðrir“. Unglingar fá engan frið fyrir áfengisbransanum eins og þetta skjáskot sýnir. Á meðan ekkert er gert í ólöglegum áfengisauglýsingum, ólöglegri áfengissölu og „markaðsátaki“ eins hér má sjá, þá er staðan einfaldlega sú að með algeru fálæti yfirvalda er í raun búið að gefa „skotveiðileyfi“ á æsku landsins.
Er ekki löngu komin tími til að taka á þessari ömurlegu vitleysu?
Erindi til dómsmálaráðherra um athafnaskyldu ráðherra.
Erindi þetta er sent til að leita skriflegra svara við því af hverju ráðherra hefur ekki brugðist við þeirri ólöglegu netsölu áfengis sem fram hefur farið í landinu um langt skeið. Sú netsala sendir áfengi heim til einstakra neytenda á innan við 30 mínútum úr vöruhúsi sem er innanlands og er því smásala í samkeppni við ÁTVR og á skjön við lög á málefnasviði ráðherra. Netsalar þessir hafa ekki leyfi til smásölu áfengis. Neytendur geta einnig sótt vöruna beint í vöruhúsið og fengið hana afhenta þar, en slíkt er einnig á skjön við lög á málefnasviði ráðherra. Langt skeið hefur liðið án viðbragða ráðherra við þessari ólöglegu framkvæmd.
Samkvæmt lögum um Stjórnarráð Íslands nr. 115/2011 bera ráðherrar ábyrgð á málefnasviðum sínum. Ráðherrar bera athafnaskyldu gagnvart því að farið sé að lögum á málefnasviðum sem undir þá heyra. Þeim ber með öðrum orðum lagaleg skylda til viðbragða ef lögum er ekki framfylgt. Málið er mikilvægt fyrir hagsmuni alls almennings að okkar mati. Við bendum því einnig á lög um ráðherraábyrgð nr. 4/1963. Þar segir að krefja megi ráðherra ábyrgðar fyrir sérhver störf eða vanrækt starfa, er hann hafi orðið sekur um, ef málið er svo vaxið, að hann hafi annaðhvort af ásetningi eða stórkostlegu hirðuleysi farið í bága við stjórnarskrá lýðveldisins eða önnur landslög. Nánari upplýsingar um mál þetta eru hér.
Sem fyrr segir er óskað skriflegra skýringa á athafnaleysi ráðherra á málefnasviði sínu. Með fyrir fram þökkum,
Árni Einarsson, framkvæmdastjóri Fræðslu og forvarna-félags áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu, Árni Guðmundsson, formaður Foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum, Aðalsteinn Gunnarsson framkvæmdastjóri IOGT og Hildur Helga Gísladóttir, fulltrúi SAFF-Samstarfs félagasamtaka í forvörnum.
Sambærilegt erindi var sent fjármála- og efnahagsráðherra.
Forvarnarsamtök afhenda dómsmálaráðherra áskorun þann 14. mars 2024 um að staðinn verði vörður um lýðheilsu og einkaleyfi ÁTVR til smásölu áfengis. Frá vinstri: Aðalsteinn Gunnarsson, IOGT, Björn Sævar Einarsson, IOGT, Árni Einarsson, Fræðsla og forvarnir-félag áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu, Árni Guðmundsson, Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum, Hildur Helga Gísladóttir, SAFF-Samstarf félagasamtaka í forvörnum og Guðrún Hafsteinsdóttir, dómsmálaráðherra.
Breiðfylking forvarnarsamtaka ræðir við ráðherra um lýðheilsu og ólöglega netsölu áfengis
Þann 14. mars 2024 átti breiðfylking forvarnarsamtaka fund með dómsmálaráðherra til að undirstrika að lýðheilsa gangi framar markaðsvæddri netsölu áfengis. Óskað var eftir að ræða hvernig tryggja megi að landslögum sé fylgt og lýðheilsa varin eins og lög gera ráð fyrir. Á fundinum voru fulltrúar Samtakanna Fræðslu og forvarna-félags áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu, Foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum, IOGT á Íslandi og SAFF-Samstarf félagasamtaka í forvörnum, en sömu samtök stóðu að málþingi um lýðheilsu og áfengi þann 13. febrúar 2024 (upptaka af málþingi).
Áfengi sent heim á nokkrum mínútum í ólöglegri samkeppni við ÁTVR
Samtökin hafa áhyggjur af því að ekki skuli vera farið að landslögum hvað varðar rekstur netsölu með áfengi á Íslandi. Sú netsala sendir áfengi heim til einstakra neytenda á innan við 30 mínútum úr vöruhúsi sem er innanlands og er því smásala í samkeppni við ÁTVR. Neytendur geta einnig sótt vöruna beint í vöruhúsið. Í svari dómsmálaráðherra til Alþingis þann 11. desember 2023 er staðfest að slík sala sé ólögleg m.a. með staðfestingu á fyrri túlkun ráðuneytisins á lögunum frá 4. desember 2015 og tilkynningu um að til standi að lögleiða söluna. Netsalan fer því ekki fram í lagalegu tómarúmi eins og netsalarnir hafa reynt að halda á lofti.
Samtökin styðja gildandi lýðheilsustefnu og hafna að smásala í gegnum netið verði lögleidd
Ráðherra vill lögleiða heimild til reksturs innlendra vefverslana með áfengi í smásölu til neytenda eins og fram kom í ofangreindu svari ráðherra til Alþingis og leggja ÁTVR niður. Forvarnarsamtökin komu því á framfæri að þau hafna slíku. Lögleiðing væri kúvending á gildandi stefnu þar sem einkasala ríkis á áfengi er fyrirkomulag til að takmarka og stýra aðgengi að áfengi til að draga úr skaðlegum áhrifum og vernda ungt fólk gegn neyslu. Þá væri slíkt í hrópandi mótsögn við lýðheilsustefnu stjórnvalda til 2030 sem samþykkt var samhljóða á Alþingi nýlega. Þar segir m.a. að Íslendingar verði meðal fremstu þjóða í lýðheilsustarfi sem byggist á bestu vísindaþekkingu og reynslu. Þar segir einnig að stjórnvöld skuli hafa lýðheilsu að leiðarljósi við alla áætlanagerð og stefnumótun.
Einkasala ÁTVR er sterkasta forvörnin ásamt verðlagningu
Vitað er að einkasala ríkis á áfengi er ein virkasta forvörnin ásamt verðlagningu eins og vísindarannsóknir hafa sannað. Þess vegna er ekkert tilefni fyrir tilslökun við að halda fast í gagnreynda áfengisstefnu eins og WHO bendir á í nýlegu bréfi til heilbrigðisráðherra þann 18. júlí 2023. Á fundinum drógu forvarnarsamtökin fram að gildandi lög og stefnur hafa lýðheilsu og samfélagslega ábyrgð að leiðarljósi. Slík rök vegi meira en markaðsvæðing áfengissölu með tilheyrandi samkeppni um að selja sem mest áfengi til sem flestra. Verði netsmásalan lögleidd falla því lýðheilsurök Íslands um að einkasala ÁTVR í smásölu sé grundvölluð á lýðheilsu og gangi því upp innan EES/ESB svæðisins.
Ráðherra ræður ekki einn
Samtökin bentu á að þótt ráðherra vonist eftir lagabreytingum í framtíðinni er ekki búið að breyta lögunum enn. Lögin standa. Dómsmálaráðherra ræður ekki einn. Ekkert bendir til þess að lögunum verði breytt á næstunni. Bæði heilbrigðisráðherra sem og varaformaður þingflokks Vinstri grænna og formaður velferðarnefndar Alþingis styðja ekki lögleiðingu smásölu áfengis í gegnum netið. Heilbrigðisráðherra vill þvert á móti herða reglur um áfengissölu. Raunveruleikinn veldur að sjálfsögðu netsölunum hugarangri eins og fram kom í erindi Félags atvinnurekenda til stjórnvalda árið 2021. Raunveruleikinn er sá að ólöglegar netsölur áfengis starfa nú óáreittar í trássi við einkaleyfi ÁTVR á smásölu og afhendingu áfengis á Íslandi. Þeim hefur stórfjölgað og eru nú 15-20 talsins að talið er. Slík staða er óásættanleg. Með þessum hætti er ekkert gefið fyrir lýðheilsu og forvarnir.
Netsala áfengis til ungmenna og eldri borgara
Samtökin telja að netsala áfengis beinist mest að tveimur hópum, eldri borgurum og ungmennum. Samtökin hafa áhyggjur af því að sá góði árangur sem náðst hefur varðandi ungmenni með “íslensku leiðinni“ glutrist niður. Íslenska leiðin felur í sér tvær stoðir. Þær eru takmarkað aðgengi að áfengi með einkasölu ÁTVR ásamt framúrskarandi og faglegu tómstunda- og íþróttastarfi. Ekki má kippa annarri stoðinni undan. Þá eru áhyggjur af vaxandi áfengisneyslu eldra fólks.
Beðið árum saman eftir niðurstöðu lögreglu
Vitað er að ÁTVR kærði netsölu þann 16. júní árið 2020 til lögreglu. Lögreglan hefur ekki komist að niðurstöðu í málinu þótt bráðlega séu liðin fjögur ár. Engar haldbærar skýringar hafa komið fram á þeim drætti. Forvarnarsamtökin hafa viðað að sér gögnum um netsölu áfengis frá ráðuneytum og stofnunum á grundvelli upplýsingalaga. Meðal þeirra gagna er minnisblað lögmannsstofu, unnið fyrir ÁTVR, um dóm Hæstaréttar Svíþjóðar í Winefinder málinu sem féll 7. júlí 2023. Í minnisblaðinu er dómurinn, sem fjallaði um netsölu áfengis, rakinn og komist að þeirri niðurstöðu að „Netsalarnir sem selja áfengi á íslenskum markaði selja vörur sem hafa þegar verið fluttar inn til landsins og tollafgreiddar. Slík sala er smásala hér á landi sem brýtur gegn einkarétti ÁTVR til smásölu áfengis og er því ólögleg.“
Beðið eftir Godot
Forvarnarsamtökin og fleiri lýðheilsuþenkjandi aðilar hafa reynt að fá svör frá stjórnsýslunni, sem helst tengist þessum málum, svo brugðist verði við þeirri ólögmætu stöðu sem nú er uppi. Hvorki lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu, Halla Bergþóra Björnsdóttir, dómsmálaráðherra, Guðrún Hafsteinsdóttir, fjármála- og efnahagsráðherra, Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir, Umboðsmaður Alþingis, Skúli Magnússon, Ríkissaksóknari, Sigríður J. Friðjónsdóttir, né aðrir hafa enn brugðist við. Enginn tekur á þessu máli. Stjórnsýslan hefur ekki í áravís brugðist við þessari stöðu. Í réttarríki á ekki að þurfa að bíða eftir að lögum sé fylgt.
Í lok fundar afhentu samtökin ráðherra framangreind gögn. Einnig var afhent áskorun til alþingismanna frá 13. febrúar 2024 um að standa vörð um lýðheilsu og einkaleyfi ÁTVR til smásölu áfengis.
Meðfylgjandi minnisblað um dóm hæstaréttar Svíþjóðar sýnir ótvírætt að fyrirkomulag “erlendrar netsölu áfengis” hér á landi er bara orðhengilsháttur og útúrsnúningar sem hefur ekkert með erlendan innflutning til einkanota að gera. Hérlendis er einfaldlega um að ræða ólöglega smásölu áfengis.
Netsala áfengis af hálfu einstaklinga og fyrirtækja er ólögleg eins og glögglega kemur fram í bréfi innanríkisráðneytisins frá 4. desember 2015. Lagaleg óvissa er engin. Að lögregluyfirvöld skuli ekki hafa brugðist við í samræmi við við álitið er með eindæmum.
Hér hægra megin á síðunni er með einföldum hætti hægt að senda inn ábendingar um brot á banni við áfengisauglýsingum. Formið er einfalt og tilkynning berst viðkomandi lögregluyfirvöldum fljótt og skilmerkilega. Margir hafa notfært sér þetta sem er hið besta mál.
Það er einnig mögulegt að senda okkur ábendingar um brot sem við komum áfram í nafni Foreldrasamtakanna. Það er margir sem notfæra sér þessa leið. Í slíkum tilfellum er hægt að senda ábendingu til okkar í póstfangið foreldrasamtok@foreldrasamtok.is merkt “Ábending”. Æskilegt er að með ábendingum fylgi rafræn gögn s.s. myndir, myndskeið og eða annað sem sýnir brotið sé þess kostur. Í þeim tilfellum sem slíku er ekki að skipta þá nægir að senda okkur lýsingu. Dæmi um slíkt væri: Xx auglýsing í sjónvarps/útvarpsstöðinni x 12 janúar 2011 klukkan xx í þættinum x .
Láttu þig málið varða – láttu vita af augljósum lögbrotum – Með lögum skal land byggja
Agnes Bragdóttir blaðamaður á MBL spyr með réttu. Hvenær á að bregðast við þessum ósóma? Greinin sem birtist í Sunnudags Mogganum 24. júlí fjallar m.a. um auglýsingar í RÚV í tengslum við íþróttakappleiki. Í niðurlagi greinarinnar segir Agnes:
“…Hitt atriðið, sem pirraði mig óumræðilega og beinist að auglýsendum, var að í kringum beinar útsendingar RÚV á leikjunum, birtist, ég veit ekki hvað oft, auglýsing frá danska bjórframleiðandanum Carlsberg mikið sjónarspil frá leikstúku í Danmörku, með fylgitextanum: »Þetta kallar á Carlsberg.« Flestir áhorfendur að þessum leikjum voru sjálfsagt ungmenni og margir undir lögaldri. Áfengisauglýsingar eru bannaðar í öllum fjölmiðlum á Íslandi, en samt sem áður leyfa Carlsberg og RÚV sér í sameiningu birtingu sem þessa, þar sem markhópurinn er augljóslega unga fólkið. Hvenær á að bregðast við þessum ósóma?”
Orði í tíma töluð og undarlegt umburðarlyndi gagnvart þessum augljósu brotum.
Velferðarsjónarmið og vernd barna og unglinga eru lykilatriði hvað varðar bann við áfengisauglýsingum. Þrátt fyrir þessa augljósu staðreynd þá virða áfengisframleiðendur og salar lögin að vettugi. Nú hefur færst í vöxt að auglýstar séu augljósar eftirlíkingar af áfengi og gjarnan án nokkurs samhengis er orðinu „léttöl“ skeytt við þó svo að viðkomandi fyrirtæki leggi ekki nokkra áherslu á slíka framleiðslu ef hún er þá yfir höfuð framleidd eða fáanleg.
Sem fyrr er markhópur auglýsenda börn og unglingar. Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum velta fyrir sér hvort fólki þyki við hæfi að eiga viðskipti við fyrirtæki sem virða ekki sjálfsögð og lögvarin réttindi barna og ungmenna til að vera laus við áfengisáróður, fyrirtæki sem hvorki virða siðferðileg eða lagaleg mörk. Slíkt er auðvitað ekki til hæfi og skora Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum á alla þá sem bera velferð æskunnar fyrir brjósti að sniðganga viðskipti við slík fyrirtæki.
Sigurður Ragnarsson Lektor í viðskiptadeild Viðskiptaháskólans Bifröst. skrifaði þessa athyglisverðu grein árið 2004. Greinin birtist í Morgunblaðinu 30. nóvember 2004 og má einnig finna á vef Háskólans í Bifröst (http://www.bifrost.is/sidur/frettasidur/i-umraedunni/nr/18172/) .
“Þarf að vernda ungmenni okkar fyrir áfengisauglýsingum?
Nokkrar umræður hafa átt sér stað undanfarið varðandi áhrif áfengisauglýsinga og hafa aðallega snúist um hvort þessar auglýsingar hafi skaðleg áhrif í þá veru að auka heildarneyslu áfengis og/eða stuðli að aukinni misnotkun áfengis. Ég ætla að skoða þetta sérstaklega með tilliti til áhrifa á börn og unglinga.
Þeir sem segja áhrifin skaðleg telja að áfengisauglýsingar hvetji til neyslu áfengis, að þær leiði til meiri neyslu eða að neysla hefjist fyrr en ella vegna auglýsinganna. Þess vegna vilja þessir sömu aðilar að lögum vegna áfengisauglýsinga hér á landi verði framfylgt og benda á að í dag séu ýmsar leiðir farnar til að komast hjá því að fara eftir lögum. Þeir sem telja þessar auglýsingar ekki skaðlegar telja að þær hvorki auki neyslu né stuðli að því að neysla hefjist fyrr. Það sé takmark auglýsenda með auglýsingunum að ná hærri markaðshlutdeild og þá á kostnað samkeppnisaðila. Sumsé, fólk kaupi sér eftir sem áður jafn mikið áfengi, hvort sem auglýst er eður ei.
Ljóst er að þrátt fyrir að nefnt hafi verið í umræðunni að rannsóknir sanni að auglýsingar á áfengi hafi ekki neikvæð áhrif á neyslu ungmenna, þá má ljóst vera að slíkar fullyrðingar standast ekki. Bandarísku læknasamtökin, American Medical Association, hafa t.a.m. kynnt rannsóknir þar sem niðurstöðurnar eru þær að auglýsingar geti haft neikvæð áhrif á börn og unglinga og að þessir hópar séu líklegri til að neyta áfengis vegna áfengisauglýsinga.
Annað mikilvægt atriði sem þarf að hafa í huga er að tilgangur auglýsinga er ekki alltaf að selja strax. Markmiðið getur t.a.m. verið að vekja áhuga og breyta viðhorfi þeirra sem auglýsingum er beint að. Þess vegna mætti alveg líta þannig á að áfengisauglýsingum sem beint er til ungmenna sé ætlað að hafa áhrif á viðhorf þeirra til drykkju. Kannski leiðir það hinsvegar ekki samstundis til meiri neyslu. Victor Strasburger, prófessor við University of New Mexico, fjallar m.a. annars um í grein frá 2002 að margar rannsóknir hafi skoðað sérstaklega áhrif auglýsinga á börn og unglinga. Hann fullyrðir að næstum allar þær rannsóknir hafi sýnt fram á að auglýsingar hafi haft mikil áhrif í þá veruna að auka vitund um auglýsta vöru, að leiða til tilfinningalegra viðbragða við auglýstri vöru, að auka þekkingu á ákveðnum vörum eða vörumerkjum og að leiða til löngunar til að eiga eða nota auglýstar vöru.
Ennfremur, Austin og Knaus birtu árið 2000, í Journal of Health Communication, þær niðurstöður að áfengisauglýsingar og annað kynningarefni hefði áhrif á börn og unglinga í þá veruna að hafa forspárgildi um áfengisneyslu á unglingsárum. Úrtakið samanstóð af grunnskólanemum í þriðja, sjötta og níunda bekk í Washington fylki í Bandaríkjunum. Önnur rannsókn, birt 1998, var framkvæmd yfir 18 mánaða tímabil og náði til 1.500 níundubekkinga í San Jose í Kalíforníu í Bandaríkjunum. Niðurstöður voru þær að áhorf á sjónvarp og tónlistarmyndbönd hafði veruleg áhrif á hvenær drykkja ungmennana hófst. Það er ekki óvarlegt að álykta að áfengisauglýsingar sem og fyrirmyndir í tónlistarmyndböndum hafi þar haft áhrif. Það er t.d. ólíklegt að veðurfregnir í sjónvarpi hafi haft þessi áhrif.
Henry Saffer, prófessor í hagfræði við Kean University í Bandaríkjunum, hefur framkvæmt viðamiklar rannsóknir á áhrifum áfengis- og tóbaksauglýsinga. Meðal niðurstaðna er að bann við áfengisauglýsingum getur dregið úr drykkju ungmenna og að auglýsingar sem hafa það markmið að draga úr drykkju ungmenna hafa áhrif í þá veru að minnka heildarneyslu þessa hóps. Reyndar eru niðurstöður Saffer þær að í þeim löndum þar sem er bann við áfengisauglýsingum sé áfengisneysla 16% minni en í löndum þar sem áfengisauglýsingar eru leyfðar.
Það er athyglisvert að velta síðan fyrir sér fullyrðingum um að áfengisauglýsingar hafi ekki áhrif á heildar eftirspurn áfengis. Þar má spyrja sig með hvaða hætti framleiðendur og söluaðilar áfengis skilgreini sinn markað. Það er m.a. þekkt að framleiðandi ákveðins gosdrykkjar telur sig ekki eingöngu í samkeppni við aðra gosdrykki heldur í samkeppni við nánast allt sem við drekkum og þ.m.t. vatn. Því mætti alveg ætla að framleiðendur áfengis gætu skilgreint sig með svipuðum hætti og teldu sig í samkeppni við tiltekna óáfenga drykki. Ef það er raunin er ljóst að áfengisauglýsingum er ætlað að auka eftirspurn eftir áfengi, og þá á kostnað annarra óáfengra drykkja. Sala á áfengi hefur jú aukist mikið síðasta áratuginn og það hlýtur að segja okkur eitthvað.
Það er auðvitað ekki hægt að kenna auglýsingum eða kynningum á áfengi alfarið um aukna drykkju. Þar spila ótal margir þættir inn í og margir þeirra hafa miklu meiri áhrif en áfengisauglýsingar. Hinsvegar, er ekki hægt að neita því að áfengisauglýsingar geta haft neikvæð áhrif í samfélaginu og þ.m.t. á ungmenni okkar. Það að til séu rannsóknir sem benda á að áfengisauglýsingar hafi ekki neikvæð áhrif, leyfir okkur ekki að hafa að engu þær rannsóknir sem benda til hins gagnstæða, rannsóknir sem eru unnar af virtum fræðimönnum og fagfólki.
Sigurður Ragnarsson Lektor í viðskiptadeild Viðskiptaháskólans Bifröst. Greinin birtist í Morgunblaðinu 30. nóvember 2004.”
Sjónvarpsþátturinn Alkemistinn á sjónvarpsstöðinni INN fjallaði um áfengisauglýsingar um daginn – umfjöllun og efnistök voru með þeim hætti að mörgum reyndum markaðsmanninum ofbauð málflutningurinn. Foreldrasamtökum gegn áfengisauglýsingum barst afrit að af pósti sem reyndur markaðsmaður sendi umsjónarmanni þáttarins.
“Sæll Viðar, vona að það sé í lagi að ég sendi þér línu varðandi þáttinn um áfengisauglýsingar og bann við þeim í Alkemistanum.
Svo því sé haldið til haga þá hef ég í 20 ár stjórnað markaðsmálum á Íslandi fyrir vörumerki eins og Nike og Spalding sem og gleraugnadeildir Calvin Klein, Fendi, Michael Kors o.fl.
Ég tel þetta upp því ég ég tel mig markaðsþenkjandi og það kom oft upp í þessum þætti setningin ?…eins og allt markaðsþenkjandi fólk veit…?
Mér finnst ávallt skrítið þegar fólk heldur því fram að auglýsingar séu neysluhamlandi. Það gengur gegn öllum lögmálum markaðsfræðinnar a.m.k. þeirrar sem ég hef lært í námi og starfi.
Í þessum þætti kvartaði viðmælandi yfir því að nú skekktist samkeppnisstaðan af því að innlendir aðilar mættu ekki auglýsa en fór svo í næsta orði að segja frá því hvernig auglýsingar hafa hamlandi áhrif á neyslu.
Er þá ekki bara hið besta mál að auglýsa ekki og leyfa þá erlendu aðilunum, sem greinilega hafa ekki kynnt sér þessa visku í þaula, að grafa sér sína eigin gröf?
Könnunin sem vísað er í sýnir að sögn að þar sem áfengisauglýsingar séu bannaðar sé neyslan meiri og/eða aukist en sé minni og/eða minnki þar sem leyft er að auglýsa.
Að fullyrða að þetta sýni svart á hvítu að auglýsingar minnki neyslu er alveg ótrúleg einföldun.
Það er svo ótalmargt annað sem getur haft áhrif eftir afmörkuðum svæðum, t.d. þjóðfélagsástand almennt verra á þeim stað sem auglýsingar eru bannaðar, lífsgæði þar minni, meira þunglyndi; fólk sækir auðvitað í áfengi af óteljandi mismunandi ástæðum.
Svo eru tengslin á milli minni eyðslu í auglýsingar og meiri neyslu: það er einnig ótrúlega mikil einföldun að setja þarna samasemmerki; á sama hátt getur kreppuástand gert það að verkum að fyrirtæki hafi minni peninga til að auglýsa en þessi sama kreppa gert það að verkum að fólk sæki meira í áfengi (og aðra vímugjafa hugsanlega).
Eins og ?allt markaðsþenkjandi fólk veit? eru auglýsingar gerðar til þess að auka neyslu og skapa ímynd sem selur.
Þessi bransi, eins og allur annar bransi, vinnur og hefur unnið að því öllum árum að gera það kúl að drekka, t.d. einn kaldan með grillinu, með fótboltaleiknum o.s.frv.
Ef þessi stóri sannleikur er hins vegar að koma fram að áfengisauglýsingar minnki neyslu þá hljóta allir markaðsþenkjandi mennirnir hjá stóru fyrirtækjunum úti að klossbremsa allar auglýsingar hið snarasta ekki satt?
Þessi vefsíða notar "vafrakökur" til að auðvelda aðgengi að vefnum. Við reiknum með að þú sért sammála því en þú getur afþakkað þáttöku ef þú vilt. Vafraköku stillingarÍ lagi
Vafraköku skilmálar
Vafrakökur
Þessi vefsíða notar vafrakökur til að bæta upplifun þína við að skoða vefsíðu okkar. Af þessum vefkökum eru vefkökur sem eru taldar nauðsynlegar vistaðar af vafranum þínum og eru til að síðan virki eins og hún þarf. Við notum líka aðrar kökur sem hjálpa okkur að greina og skilja hvernig þú notar vefinn. Þær eru vistaðar aðeins með þínu leyfi. Þú getur skráð þig út úr notkun á þeim vefkökum. Með því að leyfa ekki notkun á sumum þessum vefkökum þá getur þín upplifun af notkun vefsins breyst .
Sumar vefkökur eru nauðsynlegar fyrir þig fyrir til að nota alla eiginleiga síðunnar. Þær gera mögulegt að fylgjast með öryggis ógnum. Þær skrá engar persónulegar upplýsingar.
Þessar vefkökur vista upplýsingar um fjölda heimsókna, fjölda einstakra notenda, hvaða síður hver og einn skoðar og hvaða notandi kemur. Þessar upplýsignar hjálpa okkur til að skilja og greina hve vel síðan virkar og hvað er hægt að lagfæra. Okkar vefsíða sýnir ekki auglýsingar eða skráir vefkökur tengdar auglýsingum.
Virkni: Þetta eru vafrakökur sem hjálpa ákveðinni virkni sem ekki er nauðsynleg á vefsíðu okkar. Þessir virkni fela í sér að fella inn efni eins og myndskeið eða deila efni vefsíðunnar á samfélagsmiðla.
Afkasta vafrakökur eru notaðar til að skilja og greina helstu árangurstölur vefsíðunnar sem hjálpa til við að skila betri notendaupplifun fyrir gestina.
Tölfræði: Þessar vafrakökur vista upplýsingar eins og fjölda heimsókna, fjölda einstakra gesta, hvaða síður eru skoðaðar, hvaðan gesturinn kemur og fleira. Þessar upplýsingar hjálpa okkur að skilja og greina hversu vel vefsíðan stendur sig og hvað þarf að bæta .
